เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะ เสด็จประพาสพระราชอุทยาน ได้เสด็จกลับเข้าเมืองพร้อมด้วยราชบริพารที่ตามเสด็จ มีสตรีที่ยื่นเยี่ยมมองทางสิงหบัญชร หรือหน้าต่างพระตำหนักที่เห็นอยู่นั้น ปฐมสมโพธิว่าเป็น"นางขัตติยราชกัญญาองค์หนึ่ง แห่งเมืองกบิลพัสดุ์" ทรงพระนามว่า"กีสาโคตมี" เกี่ยวข้องกับเจ้าชายสิทธัตถะในทางพระญาติวงศ์อย่างไรไม่ได้บอกไว้ แต่ในอรรถกถาธรรมบทที่พระพุทธโฆษาจารย์ชาวอินเดียรจนาไว้บอกว่า เธอเป็นธิดาของพระเจ้าอา(หญิง)ของพระพุทธเจ้า ซึ่งหมายถึง พระนางปมิตา และพระนางอมิตา ทั้งสองพระนางนี้เป็นพระกนิษฐา หรือน้องสาวของพระเจ้าสุทโธทนะ แต่เป็นธิดาของพระเจ้าอาองค์ไหนท่านก็มิได้บอกไว้ พอนางกีสาโคตมี ได้ทรงเห็นเจ้าชายสิทธัตถะเสด็จกลับจากสรงสนานในสระโบกขรณี ในพระราชอุทยานผ่านมา และทรงเห็นเจ้าชายงามบริบูรณ์ด้วยพระรูปศิริโสภาคย์ ก็ทรงปีติโสมนัสจึงตรัสพระคาถาชมเจ้าชายสิทธัตถะ บทหนึ่ง พระคาถา คือ คำกลอนหรือโศลกที่กวีแต่งร้อยกรอง ความเดิมเป็นภาษาบาลีว่า "นิพพุตา นูน สา มาตา ถอดเป็นร้อยแก้วในภาษาไทย ว่า "ผู้ใดเป็นพระราชมารดา และพระราชบิดาของเจ้าชายสิทธัตถะ ผู้นั้นจะมีความสุขดับทุกข์เข็ญ สตรีใดได้เป็นพระชายา สตรีนั้นก็จะมีความสุขดับทุกข์เข็ญ" เจ้าชายสิทธัตถะทรงได้ยินก็พอพระทัย ที่ทรงชอบที่สุดคือคำว่า "ดับ" ซึ่งพระองค์ทรงหมายพระทัยถึง "นิพพุต" หรือ "นิพพาน" จึงทรงเปลื้อง "แก้วมุกดาหาร" เครื่องประดับพระศอ ราคาแสนกหาปณะ มอบให้แก่นางกีสาโคตมี พระนางสำคัญหมายในพระทัยว่า เจ้าชายทรงมีพระทัยปฏิพัทธ์เสน่หาในพระนาง ก็ทรงเกิดโสมนัสยินดีเป็นอันมาก
|
